روش‌شناسی نظرسنجی های علمی
نظرسنجیها بهترین منبع مستقیم کسب اطلاعات در مورد افکار عمومی هستند و به دلیل ارزش بالای خبری‌شان و گزارشی که از واقعیت ارائه می‌دهند، به طور فزاینده در چند دهه گذشته مورد توجه سیاست‌گذاران، تصمیم‌گیران، فعالان رسانه و مردم عادی قرار گرفته‌اند. با این حال آنچه مرز بین نظرسنجی معتبر و غیرمعتبر را روشن می‌کند، ملاحظات علمی در اجرای نظرسنجی و تحلیل و گزارش آن است. شبه نظرسنجی‌های غیرعلمی، گسترده و سرگرم‌کننده‌اند، اما نمی‌توانند تصویری صادقانه از واقعیت را پیش روی مخاطب قرار دهند. مرکز افکارسنجی کیو به منظور ارائه تصویری دقیق از افکار عمومی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰، تلاش دارد ضمن بیان خصوصیات روش‌شناختی پژوهش‌های خود، معیاری قابل سنجش برای ارزیابی دقت علمی نظرسنجیها را به مخاطب ارائه دهد.
حجم نمونه و نحوه انتخاب افراد
مصاحبه با ۱۰۰۰ نفر، می‌تواند قابل تعمیم به جمعیتی بالغ بر ۲۰۰ میلیون نفر باشد! مشروط به اینکه ملاحظات روش‌شناسی در نحوه انتخاب افراد یا همان واحدهای نمونه و توزیع آن‌ها در سطح جامعه و طبقات مختلف رعایت شده باشد. شرط تصادفی بودن زمانی محقق می‌شود که همه افراد جامعه شانس برابری برای انتخاب شدن داشته باشند. اگر بتوانیم از یک جمعیت ۲۰۰ میلیون نفری، ۱۰۰۰ نفر را به تصادف انتخاب کنیم، به طوری که هر یک از افراد شانسی برابر برای قرار گرفتن در این نمونه ۱۰۰۰ نفری را داشته باشند، آنگاه نظرات این جمعیت هزار نفری انعکاسی از نظرات همان ۲۰۰ میلیون نفر خواهد بود. البته باید در نظر داشت که این نتایج حاشیه خطای مشخصی نیز دارد. به همین دلیل اگر چند بار یک نظرسنجی را تکرار کنیم، یا همزمان چند نظرسنجی با شرایط یکسان را برگزار کنیم، با فرض رعایت ملاحظات علمی، اعداد به دست آمده در بازۀ مشخصی (که همان حاشیه خطای نظرسنجی است) نوسان خواهند داشت.
علاوه بر این، باید به این امر توجه داشت که در جوامع بزرگ لازم است انتخاب تصادفی افراد، متناسب با طبقات مختلف توزیع شده باشد. به عنوان مثال اگر در جامعه‌ای نیمی از افراد را مردان و نیمی دیگر را زنان تشکیل می‌دهند، لازم است انتخاب تصادفی افراد نیز با همین نسبت توزیع شود.
بیش از چهار دهه است که مراکز مهم نظرسنجی در دنیا، بخش فابل توجهی از جمع‌آوری داده‌های خود را بر اساس روش نظرسنجی تلفنی (ثلبت و همراه) انجام می‌دهند. به طور ویژه این روش برای نظرسنجی‌های انتخاباتی که لازم است در بازۀ زمانی محدود و به دفعات انجام شود، مفیدتر از سایر روش‌های نظرسنجی است و مزایای قابل توجهی دارد، از جمله: صرفه جویی در زمان جمع‌آوری داده‌ها، رعایت دقت بیشتر، کنترل و نظارت حداکثری بر روی پرسشگران و نمونه‌گیری تصادفی در تمام جمعیت.
با توجه به اینکه ضریب نفوذ تلفن همراه در کشور بر اساس آخرین آمار سازمان مقررات و ارتباطات رادیویی بیش از ۱۵۵ درصد بوده و بیش از ۸۵درصد جمعیت بالای ۱۸ سال کشور، دارای تلفن همراه می‌باشند.
بر همین اساس مرکز افکارسنجی کیو نظرسنجی‌های ملی خود را مبتنی بر روش نظرسنجی تلفنی اجرا می‌کند. در این روش شماره‌های تلفن همراه به صورت تصادفی ساخته و سپس اعتبار سنجی شده‌اند. در نتیجه هر شماره تلفن همراه فعال، شانس این را داشته است که در نمونه قرار گیرد. توزیع نمونه نیز متناسب با جمعیت طبقات مختلف صورت گرفته است. به عنوان مثال توزیع نمونه کاملاً متناسب با جمعیت استان‌های کشور صورت گرفته است. همچنین با توجه به اینکه حدود ۲۵ درصد جمعیت کشور ساکن روستا، حدود ۳۸ درصد ساکن مراکز استان و حدود ۳۷ درصد نیز ساکن سایر شهرها هستند، حجم نمونه در نظرسنجی‌های کیو با همین نسبت بین طبقات مورد اشاره توزیع شده است. علاوه بر این، از آنجایی که نیمی از جمعیت کشور را مردان و نیمی دیگر را زنان تشکیل می‌دهد، در هر یک از طبقات مورد اشاره، نیمی از حجم نمونه به مردان و نیمی از آن به زنان اختصاص یافته است. به عبارتی حداکثر دقت در توزیع حجم نمونه لحاظ شده است.
ابزار سنجش
همچنین در نظرسنجی‌های علمی، ضروری است نوع سوالات، ترکیب‌بندی و نظم آن‌ها مورد توجه قرار گیرد. سوالاتی که می‌تواند روی موضع مخاطب تاثیر بگذارد، نباید پیش از سوالات اصلی مطرح شوند. همچنین سوالات نباید به گونه‌ای طراحی شوند که مخاطب را حساس کرده و او را در بیان نظراتش محافظه‌کار کند. سرانجام در مقایسه نظرسنجی‌های مختلف (چه آنهایی که توسط مراکز مختلف اجرا شده‌اند و چه آن‌ها که توسط یک موسسه و در زمان‌های مختلف اجرا شده‌اند) لازم است به این نکته مهم توجه شود که تنها با شرط یکسان بودن سوالات و نیز الگوی اجرای نظرسنجی است که می‌توان نتایج دو نظرسنجی را با هم مقایسه نمود.
نرخ پاسخگویی و نرخ همکاری
نرخ پاسخگویی بیانگر آن است که چه تعداد از افراد در یک نظرسنجی، تلفن خود را پاسخ گفته و نرخ همکاری بیانگر آن است که چه میزان از افرادی که تلفن خود را پاسخ داده‌اند، حاضر شده‌اند در نظرسنجی شرکت کنند. پایین بودن این نرخ می‌تواند نحوه جمع‌آوری داده و یا قدرت تعمیم آن را با چالش مواجه کند. موسسه نظرسنجی گالوپ در سال ۲۰۱۷ اعلام کرده است، نرخ پاسخگویی نظرسنجی‌های تلفنی‌اش به حدود ۲۵ درصد رسیده است. یعنی حدود ۷۵ درصد از افراد اساساً تلفن خود را جواب نمی‌دهند. در حالی که این رقم در سال ۱۹۹۷ برابر ۶۵ درصد بوده است، اما گالوپ همچنان معتقد است که قدرت تعمیم نظرسنجی‌خود را حفظ کرده است. همچنین حدود ۲۵ درصد از کسانی که تلفن را خود را پاسخ داده‌اند حاضر شده‌اند در نظرسنجی شرکت کنند. لازم به ذکر است در حال حاضر نرخ پاسخگویی در نظرسنجی‌های مرکز افکارسنجی کیو، برابر با ۶۵ درصد بوده و نرخ همکاری نیز حدود ۷۰ درصد می‌باشد. در نتیجه از استاندارد لازم برخوردار است.
انتهای پیام /